سیری در نقشمایه های سنتی عصر سلجوقی ایران بر اساس گزیده ای از آثار سفالی و فلزی این دوره

چکیده در دوره سلجوقیان – یکی از اعصار با شکوه تاریخ ایران - هنر های مختلفی چون فلزکاری، سفالگری، منسوجات، معماری و ... رونق چشمگیری داشتند . با توجه به غنای موجود در نقشمایه های تزئینی آثار فلزی و سفالینه های این دوره، ضرورت می طلبید تا این نقوش با دقت بیشتری بررسی شود؛ زیرا آنچه ما امروزه نقشمایه های سنتی می نامیم، مجموعه ای از دستاوردهای هنری عصر صفوی است، که از آن زمان تا کنون تنها با اندکی تغییر، و گاه تلفیق با عناصر فرنگی که به ویژه از عصر قاجار وارد هنر ایران شد؛ نسل به نسل در هنر های مختلفی قالیبافی، سفالگری، کاشیکاری و ... تجلی یافته است . آثار سفالی عمدتاً متأثر از اشیاء فلزی برای رفع نیاز طبقه ی متوسط و پایین جامعه در سطح گسترده ای تولید شدند؛ زیرا اشیای فلزی مجلل و پرکار، عموماً متعلق به دربار و طبقه مرفه جامعه بود؛ بنابراین سفالگران در پی رقابت با این ظروف به ابداعات جدیدی از جمله سفالینه های زرین فام، مینایی و زیر لعابی دست یافتند . این سفالینه های مرغوب در کنار نقشمایه های اصیل ایرانی که متأثر از باور، آداب و رسوم و ... مردم آن روزگار بود؛ به آثار بسیار زیبایی تبدیل شدند که خود دست کم از اشیاء فلزی مجلل نداشتند . بنابراین فلزکاری و سفالگری در این دوره با تکنیک های ساخت و تزئین خلاقانه، نقشمایه های تزئینی متراکم و ترکیب بندی ایده ال و منحصر به فرد، رشد کردو به یکی از شاخص ترین هنر های این دوره مبدل گشت . تصاویر مندرج در این رساله از بین 540 تصویر از اشیاء سفالی و فلزی موجود در منابع قابل دسترس انتخاب، و بعضاً آنالیز شده است؛ بنابراین آنچه در خصوص بررسی نقشمایه های آثار فلزی و سفالی عصر سلجوقی مطرح می گردد؛ به استناد شواهد تصویری موجود می باشد . در پایان این رساله در بخش پروژه عملی سعی شده هدف نگارنده یعنی احیاء و بازنمایی این نقشمایه های فراموش شده، در هنر های کاربردی معاصر تحقق یابد . واژگان کلیدی : نقشمایه های سنتی، عصر سلجوقی ایران، آثار فلزی، آثار سفالی